Resoluziun: La participaziun politica cumplaina – uss!

Preambel

Nus, las persunas cun impediments en Svizra, 
essan burgaisas e burgais
cun ils medems dretgs e las medemas obligaziuns.
Malgrà che la Constituziun garantescha a nus l'egualitad giuridica,
n'avain nus betg las medemas schanzas: obstachels visibels e nunvisibels 
difficulteschan nossa via.
Ma quai midain nus ussa, pertge che nus essan blers.
Nus essan in tschintgavel da la populaziun svizra.
Ensemen essan nus ina forza politica,
sche nus faschain valair cumplainamain noss dretgs ed ademplin nossas obligaziuns.
Ensemen creain nus ina Svizra pli gista ed averta,
per tuttas e tuts. 

Ina situaziun intolerabla 

Tenor l'Uffizi federal da statistica vivan en Svizra var 1,8 milliuns persunas cun impediments. Il dretg da questa gruppa da la populaziun da sa participar a la vita politica e publica è determinà en la Convenziun da l'ONU per ils dretgs dals umans cun impediments. Quella n'è dentant anc betg vegnida realisada en la pratica. L'access d'umans cun impediments a structuras politicas vegn anc adina engrevgià u impedì: 

La privaziun dals dretgs politics

Umans ch'èn «mess sut avugà pervia da malsogna u flaivlezza da spiert» (art. 136 da la Constituziun federala) èn da princip privads dals dretgs politics. Quest artitgel privescha da lur dretgs politics ils umans cun impediments psichics e cognitivs che stattan sut curatella cumplessiva.  

Il dretg d'eleger

Il material da votar e d'eleger ed ulteriuras infurmaziuns n'èn betg dal tuttafatg accessibels senza obstachels. Persunas cun impediments da la vesida na pon betg eleger e votar a moda autonoma. Ina soluziun parziala sin plaun federal vegn elavurada da preschent, ma ella na garantescha en cas d'elecziuns betg il secret da votaziun e l'autonomia necessaria e po esser mo ina soluziun transitorica fin a l'introducziun d'in e-voting senza obstachels. Las explicaziuns da votaziun n'èn betg disponiblas en lingua simpla e quai è in obstachel per umans cun impediments cognitivs. Ils documents d'elecziun, las infurmaziuns ed ils videos explicativs na vegnan betg offerts en lingua da segns e cumplettads cun lingua orala per persunas cun in impediment d'udida. 

Il dretg da vegnir elegida u elegì

Las persunas cun impediments èn cleramain sutrepreschentadas en la politica. Sin plaun communal, chantunal e naziunal vegnan occupads uffizis mo da singulas politicras e singuls politichers cun impediments. 
Ils motivs èn differents: la tenuta da la societad envers persunas cun impediments è anc adina orientada fitg tenor deficits. Quai sminuescha lur schanzas da vegnir elegidas. Bleras partidas n'èn betg accessiblas per tuts e promovan anc memia pauc las persunas cun impediments sco commembras e sin lur glistas electoralas. La tema da perder las prestaziuns d'assicuranza necessarias, cura ch'ins surpiglia in uffizi politic e da stuair purtar las consequenzas respectivas, sch'ins na vegn betg reelegì, èn ulteriurs impediments. Ultra da quai n'èn las structuras politicas betg accessiblas senza obstachels. Quai vala tant per las structuras da las partidas sco era per las structuras politicas da la Confederaziun, dals chantuns e da las vischnancas e concerna per l'ina l'accessibladad architectonica ad edifizis ed a lieus per exercitar ils uffizis u per pudair participar ad occurrenzas. Per l'autra mancan las prestaziuns d'assistenza e las cumpensaziuns da dischavantatgs che pon esser la premissa per pudair participar a la politica, per manar cumbats electorals u per exercitar in uffizi. Ed en pli reguardi era l'accessibladad a l'infurmaziun ed ad occurrenzas: quella n'è betg dada u mo dada parzialmain pervi d'obstachels tecnics, linguistics u communicativs. 

Las consequenzas da la participaziun politica mancanta 

La participaziun politica insuffizienta ha consequenzas. Cun examinar l'onn 2022, schebain la Convenziun da l'ONU per ils dretgs dals umans cun impediments vegnia realisada en la pratica, èn vegnidas a la glisch mancanzas gravantas en tut ils champs da la vita: la pretensiun da construir senza obstachels en il traffic public ed ils edifizis vegn ignorada, la finanziaziun d'instituziuns e da lavuratoris impedescha la participaziun sociala ed economica, la Svizra uffiziala numna las persunas cun impediments «invalidas» e las privescha uschia da lur valur. La politica dirigia questa realisaziun. Sche nus na pudain betg far valair noss dretg da cundecider, patescha era la participaziun a la societad, a la lavur, a la sanadad, a la cultura, al sport ed a tut ils champs da la vita. 

Nus pretendain noss dretgs ed ina politica inclusiva

Questa situaziun è inacceptabla. La democrazia svizra viva da la diversitad dal stadi federalistic e pluriling. Nus persunas cun impediments contribuin a questa diversitad. Cun excluder nossa savida e nossa expertisa en dumondas da l'inclusiun ed en bleras autras dumondas, impedescha la Svizra da far progress. L'entira populaziun profitass d'ina vita publica accessibla senza obstachels.  

La Sessiun da las persunas cun impediments 2023 pretenda da la politica, da las autoritads e da la societad civila da rinforzar la participaziun e la represchentaziun da persunas cun impediments sin tut ils nivels politics e d'eliminar ils obstachels correspundents. La politica sto integrar nus persunas cun impediments – i na va betg per nus e betg senza nus! 

Nossas pretensiuns:

1. Nus pretendain da pudair exercitar a moda autonoma e senza obstachels noss dretg d'eleger e da votar. Nagin na dastga vegnir privà da quest dretg sin fundament d'in impediment. La Confederaziun, ils chantuns e las vischnancas garanteschan che tut las persunas cun impediments pon acceder a tut las infurmaziuns e ch'il proceder d'eleger e da votar è pussaivel a moda autonoma e senza obstachels.  
2. Nus pretendain da pudair participar a moda autonoma e cun ils medems dretgs a la vita politica. La Confederaziun, ils chantuns, las vischnancas, però era las partidas ed ils organisaturs d'occurrenzas politicas procuran che lur arranschaments, process, edifizis, servetschs, documents ed infurmaziuns sajan accessibels per tut las persunas cun impediments. Els s'obligheschan da metter a disposiziun ils meds publics necessaris e da cumbatter l'abilissem. 
3. Nus pretendain ina meglra represchentaziun directa da las persunas cun impediments sin tut ils nivels politics – dal cussegl communal fin en il Cussegl federal. La Confederaziun, ils chantuns, las vischnancas e las partidas s'obligheschan da cuntanscher questa finamira cun mesiras da sustegn, d'encuraschament e cun cumpensaziuns finanzialas dals dischavantatgs. Il stadi garantescha che las persunas che occupan in uffizi politic survegnan suenter la fin da lur temp d'uffizi las medemas prestaziuns socialas sco avant. 
4. Nus pretendain da vegnir tadlads e da pudair participar a tut las decisiuns politicas. Per quest intent determineschan las cumissiuns permanentas sin tut ils nivels statals persunas cun impediments sco expertas e consulteschan quellas. Ultra da quai duain ins crear sin plaun naziunal ina cumissiun extraparlamentara da persunas cun impediments. 
5. Nus intimain las 1,8 milliuns persunas cun impediments da vegnir activas, da crear raits e da s'engaschar sin tut ils nivels politics. Igl è vinavant impurtant da render attent als obstachels existents e defender nossa plazza en la politica. 
6. Nus appellain a las organisaziuns da e per persunas cun impediments da surpigliar lur funcziun d'exempel. Ellas s'obligheschan d'occupar lur gremis strategics ed operativs cun persunas cun impediments, da laschar participar ellas a moda autonoma e senza obstachels e da s'engaschar ensemen cun ellas per la participaziun politica cumplaina. 
7. Nus pretendain che las persunas cun impediments na vegnian betg mesiradas sin fundament da tschertas abilitads e betg reducidas a lur impediments. Tenor il dretg fundamental èn tut ils umans eguals e na duain betg vegnir tractads a moda ineguala ed attribuids a stereotips. 
8. Nus pretendain che questa emprima Sessiun da las persunas cun impediments na saja betg la davosa. Nus avain anc bler da dir e da contribuir.